Ngày 6/7/1998, Roger Federer chơi giải chuyên nghiệp đầu tiên ở tuổi 17, không lâu sau khi vô địch Wimbledon trẻ. Anh nhận vé đặc cách tham dự Thụy Sĩ Mở rộng, trên sân đất nện tại Gstaad. Sân đấu ở độ cao 1.050 mét so với mặt nước biển chỉ cách nhà Federer ở Basel hai giờ lái xe. Trận ra mắt của anh khép lại với thất bại 4-6, 4-6 dưới tay Lucas Arnold Ker – tay vợt Argentina số 88 ATP.

"Tôi nghĩ trận thắng đó diễn ra trong khoảng 80 phút", Arnold Ker nhớ lại. "Không nhiều người biết đó là trận chuyên nghiệp đầu tiên của Federer. Tôi chưa bao giờ nghĩ cậu ấy sẽ trở thành một trong những tay vợt vĩ đại nhất lịch sử. Thời đó, các tay vợt Thụy Sĩ không có gì nổi bật. Tôi nhớ Federer giao bóng tốt, thuận tay ổn nhưng trái tay rất kém. Tôi đã buộc cậu ấy chạy khắp sân và thắng cả hai set".

Federer học rất nhanh từ thất bại này. Hai tháng sau, anh qua vòng loại giải Toulouse trên sân cứng, rồi vào tứ kết và thua hạt giống số hai Jan Siemerink. Tới tháng 10/1998, Federer dự Basel Open nhờ vé đặc cách và thắng được năm game khi đấu số bốn thế giới Andre Agassi tại vòng một. Federer kết thúc năm đầu tiên bằng ba trận thắng, hai trận thua và leo từ 878 lên 301 ATP.

Khi Federer ra mắt ATP Tour, chỉ một người Thụy Sĩ ở top 100 thế giới là Marc Rosset – nhà vô địch Olympic 1992. Rosset khi đó đoạt 12 danh hiệu, đứng thứ 36 ATP và chuẩn bị đánh cặp cùng Federer ở Davis Cup. Với thứ bậc 301 ATP, Federer vẫn là tay vợt nam hay thứ năm của Thụy Sĩ – đất nước khan hiếm tài năng đang mở rộng các chương trình đào tạo quần vợt trong thập niên 1990. Sản phẩm tốt nhất của chương trình này là Martina Hingis – người hơn Federer một tuổi.

So với Federer, Hingis là thần đồng. Cô là số một thế giới trẻ nhất lịch sử, ở 16 tuổi lẻ 152 ngày. Năm 1998, khi mới 1‌8 tuổ‌i, Hingis đã đoạt 18 danh hiệu, gồm bốn bốn Grand Slam. Tới nay, Hingis vẫn giữ kỷ lục tay vợt trẻ nhất đoạt Grand Slam, tại Australia Mở rộng 1997 khi cô 16 tuổi lẻ 117 ngày.

Giai đoạn Federer chơi những mùa ATP đầu, Hingis giã từ sự nghiệp lần thứ nhất vào 2003, rồi một lần nữa vào 2007 vì những chấn thương khác nhau. Hai chị em nhà Williams bắt đầu nổi lên, đoạt danh hiệu lớn bằng sức mạnh của cú giao bóng và khả năng chơi bao sân.

Đầu thập niên 2000, các đối thủ tiềm năng trong tương lai của Federer gồm Lleyton Hewitt, Fernando Gonzalez, Guillermo Coria, Paul-Henri Mathieu, Marat Safin, David Nalbandian, Tommy Haas, Nicolas Kiefer và làn sóng Tây Ban Nha với Carlos Moya, Albert Costa, Fernando Vicente, Juan Carlos Ferrero. Hai đàn anh Gustavo Kuerten và Marcelo Rios đang ở đỉnh phong độ, còn hai lão tướng Sampras và Andre Agassi chưa bỏ cuộc chơi. Không ai nghe đến Rafael Nadal và Novak Djokovic – những người hai thập kỷ sau vẫn chinh chiến với Federer và so kè hàng loạt kỷ lục.

Federer đoạt danh hiệu ATP đầu tiên tại Milan Open tháng 2/2001, sau khi thua hai trận chung kết mùa 2000. Ảnh: ATP

Tháng 8/1998, Nadal vừa qua sinh nhật tuổi 12 và vô địch Open Super 12 ở Auray, Pháp. Nadal lúc đó còn phân vân theo nghiệp quần vợt hay bóng đá. Một năm sau, tay vợt Tây Ban Nha gây ấn tượng ở giải U14 châu Âu, trước khi thua nhà vô địch sau đó là Richard Gasquet ở tứ kết. Djokovic lúc này mới 11 tuổi, được xem là tài năng quần vợt triển vọng, tên tuổi chưa qua biên giới Serbia. Năm 1999, Djokovic trú ẩn trong căn hộ của ông nội ở Belgrade và chứng kiến những màn dội bom kéo dài 11 tuần của quân đội NATO.

Ở tuổi teen, Federer từng thổ lộ giấc mơ trở thành Boris Becker hay Stefan Edberg mới. Cả hai đều giành sáu Grand Slam giai đoạn từ 1985-1996, nhưng không phải những huyền thoại giàu thành tích nhất làng banh nỉ. Thời đó, khi internet chưa phổ biến và khái niệm "GOAT" (Greatest Of All Time - Hay nhất mọi thời đại) còn mơ hồ, hai tay vợt được tán dương nhiều nhất là Bjorn Borg và Rod Laver. Họ cùng đoạt 11 Grand Slam. Riêng Laver hai lần đoạt Calendar Slam – kỳ tích chưa ai làm được trong nửa thế kỷ qua. Borg và Laver được xem là mẫu ngôi sao toàn cầu, dù giành ít hơn một Grand Slam so với Roy Emerson – người chưa bao giờ chơi chuyên nghiệp và không giành Grand Slam đơn nào ở Kỷ nguyên Mở.

Kỷ lục 12 Grand Slam của Emerson bị Pete Sampars vượt qua vào năm 2000, sau chiến thắng của tay vợt Mỹ tại Wimbledon. Sampras còn giành thêm Mỹ Mở rộng 2002 để lập kỷ lục 14 Grand Slam sự nghiệp. Từ giữa thập niên 1990, Sampras với lối đánh giao bóng lên lưới đã thống trị các mặt sân cứng và cỏ. Ông giữ vị trí số một hàng trăm tuần, được xem là tay vợt nam vĩ đại nhất khi giải nghệ vào tháng 8/2003.

Tuy nhiên, vị thế của Sampras được nhường lại cho Federer vào năm 2009, khi tay vợt Thụy Sĩ đoạt cú đúp Roland Garros và Wimbledon. Trong trận chung kết lịch sử dài năm set ở Wimbledon 2009, Sampars ngồi trên khán đài chứng kiến Federer hạ một người Mỹ khác là Andy Roddick và xô đổ kỷ lục 14 Grand Slam.

Ba huyền thoại Bjorn Borg, Pete Sampras và Rod Laver mừng kỷ lục 15 Grand Slam của Federer sau trận chung kết Wimbledon 2009. Ảnh: Wimbledon

Federer cần 11 năm để trở thành "GOAT" của làng banh nỉ và điều đó kéo dài tới tận lúc này, khi anh có năm thứ 23 chơi chuyên nghiệp với 20 Grand Slam – kỷ lục mà anh là người đầu tiên chạm tới. Rất nhiều thứ đã thay đổi trong hơn hai thập kỷ qua, và Federer vẫn ở đó, duy trì vị thế bất chấp thời gian.

Hành trình đã qua của Federer dài đến nỗi nếu bạn ở tuổi 30 vào lúc tay vợt Thụy Sĩ ra mắt, giờ này bạn có thể đã nghỉ hưu. Ngoại trừ Feliciano Lopez, người vừa sinh nhật tuổi 40, và Ivo Karlovic đang cân nhắc treo vợt ở tuổi 42, các tên tuổi cùng thời với Federer đều giải nghệ từ lâu. Đối thủ ưa thích nhất của "Tàu tốc hành" là Roddick treo vợt năm 2012, ở tuổi 30. Tay vợt Mỹ bắt đầu sự nghiệp muộn hơn Federer hai năm nhưng đã giải nghệ gần một thập kỷ. Roddick hiện là chuyên gia phân tích của Tennis Channel và sở hữu các công ty đầu tư tại Texas.

Hewitt ra mắt ATP cùng năm với Federer và sớm trở thành đối thủ đáng gờm của huyền thoại Thụy Sĩ. Anh thắng Federer bảy trong chín lần gặp nhau đầu. Hầu hết vinh quang của Hewitt đến trong quãng 6 năm đầu sự nghiệp. Hewitt giải nghệ vào 2016, nhưng không giành thêm danh hiệu từ 2014. Chủ nhân hai Grand Slam hiện là đội trưởng Australia tại ATP Cup.

Federer trắng tay từ sau chức vô địch ở Basel tháng 10/2019 nhưng chưa có ý định giải nghệ. Ảnh: ATP

Safin, người chỉ hơn Federer một tuổi, thậm chí đã giải nghệ 12 năm. Nhà vô địch Mỹ Mở rộng 2000 trải qua nhiều vai trò như quan chức Liên đoàn Quần vợt Nga, thành viên Ủy ban Olympic Nga, rồi đội trưởng tuyển Nga ở ATP Cup. Khi Federer đoạt thêm năm Grand Slam trong 11 năm qua, Safin dành một nửa thời gian đó để hoạt động ở Quốc hội Nga.

23 năm trước, tay vợt đơn nam già nhất trong top 100 là Gianluca Pozzi, 33 tuổi. Topp 500 ATP thời điểm đó không có ai trên 36 tuổi. Hiện tại, Federer là một trong 11 người trên 35 tuổi ở top 100 thế giới. Anh đứng thứ chín và là tay vợt già nhất trong top 10. Lopez, người sắm vai dự bị ở Laver Cup tuần này, đang đứng thứ 110 ở tuổi 40.

Năm 2021, Federer chơi 13 trận và thắng chín. Anh có một vài màn trình diễn ấn tượng ở Roland Garros và Wimbledon nhưng chưa đủ để tiến sâu. Trong sự kiện quảng bá ở Zurich hôm 20/9, Federer hào hứng chia sẻ về ca phẫu thuật đầu gối thành công. Sau ba lần mổ gối trong 18 tháng, huyền thoại Thụy Sĩ đặt mục tiêu trở lại mùa 2022 và tiếp tục cạnh tranh với các đàn em, gồm những ngôi sao NextGen chỉ đáng tuổi con cháu.

"Nếu cái đầu gối lành lặn, tôi nghĩ bản thân có thể từng bước trở lại thi đấu ở cấp độ cao nhất", Federer lạc quan.