Một vụ nổ hồi tháng 2 làm nước từ hồ chứa của đập thủy điện tràn xuống, gây ngập lưu vực sông Irpin và vùng phụ lưu. Điều này khiến binh lính và xe tăng Nga không thể tiến sâu vào Kyiv từ phía tây nam thông qua Irpin.

13.000 ha đất đã ngập nước trở lại. Trước đây, vùng đất này từng ngập sâu và tạo thành rào chắn phòng thủ của Ukraine trước phá‌t xí‌t Đức trong Thế chiến 2. Tuy nhiên, con đập được Liên Xô xây dựng trong những năm 1960 đã rút dần nước ở khu vực.

Trước khi chiến sự nổ ra, vùng đất ở Irpin được quy hoạch để phát triển nhà ở. Tuy vậy, dòng lũ khiến vùng đất ngập trở lại, buộc giới chức Ukraine phải tính toán giữa việc xây dựng hạ tầng hay bảo vệ hệ sinh thái và "lá chắn" tự nhiên trước cuộc tiến quân của đối phương, theo Guardian.

Xung quanh Demydiv, một ngôi làng ở lưu vực sông Irpin, người dân dần khắc phục hậu quả sau trận lụt.

Nhiều chuyên gia kinh tế và sinh thái học nhận định việc làm ngập lưu vực sông Irpin sẽ tạm thời cản bước tiến của Nga, nhưng cũng để lại thách thức dài hạn về phục hồi kinh tế và tái tạo môi trường sống ở đây.

"Dòng sông anh hùng"

"Tôi nghĩ sông Irpin nên được trao danh hiệu ’Dòng sông Anh hùng’, và nên được bảo tồn. Trong năm nay, Irpin, lực lượng vũ trang Ukraine và lực lượng phòng vệ lãnh thổ đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ thủ đô của chúng ta", Volodymyr Boreyko, nhà sinh thái học địa phương, cho biết.

Ông nói thêm các dự án xây dựng nhà ở trên vùng đất ngập Irpin nên được hủy bỏ, cảnh báo đây không phải lần duy nhất Irpin cứu thành phố Kyiv. "Không có con sông này, thủ đô Ukraine sẽ rất dễ bị tấn công trong tương lai".

“Nếu Nga tấn công trong một hoặc hai năm tới thay vì lúc này, sông Irpin đã không thể bảo vệ thủ đô, vì toàn bộ vùng đất ngập sẽ được lấp xi măng, và sẽ không còn chướng ngại với xe tăng của đối thủ”, ông Boreyko cho biết.

Con đập Irpin được cho là bị hư hại từ ngày 26/2 - một ngày sau khi Nga phát động "chiến dịch quân sự". Nước đã làm ngập lưu vực con sông sau gần một tháng. Ảnh: Guardian.

Alexey Vasilyuk, Chủ tịch Hội Bảo tồn Thiên nhiên Ukraine (UNCG), nói ông hy vọng vùng đất ngập ở Irpin sẽ được giữ lại.

“Dòng nước đang là tuyến phòng thủ Kyiv, do vậy cho đến khi chúng ta chắc chắn Nga sẽ không tấn công Kyiv, tôi không thấy lý do nào phù hợp để rút nước khỏi khu vực này. Ngoài ra, sẽ rất khó để thay đổi những gì đã xảy ra”, ông Vasilyuk nói.

Tuy nhiên, ông cũng lo ngại những vấn đề như khi xe tăng và khí tài quân sự chìm dưới nước, hó‌a chấ‌t và nhiên liệu từ đây sẽ hòa vào nguồn nước, kết hợp với ô nhiễm từ các bãi chôn lấp sẽ đe dọa đến hệ sinh thái khu vực.

“Trước chiến sự, nhiều vùng đất đã bị phun thuốc trừ sâu và phân bón. Do đó, nhiều mối đe dọa đến con người và môi trường cần được giải quyết”.

Tuy vậy, ông Vasilyuk lạc quan về các giải pháp, đồng thời cho rằng vùng đất ngập có thể mang những lợi ích cho Ukraine.

“Đây là vùng đất ngập nước quý giá và quan trọng nhất ở Ukraine, không phải vì sự đa dạng sinh học, mà bởi nếu không có rào chắn tự nhiên này, chiến sự tại Kyiv có thể có kết quả rất khác”, ông nói.

Bảo vệ môi trường sinh thái

Ông Bohdan Prots, trưởng phòng thí nghiệm sinh thái thực vật của Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia tại Kyiv, cho biết vùng đất ngập Irpin mang sự đa dạng sinh học độc đáo, được ví như “rừng Amazon” của Ukraine. Nơi đây chứa những bãi lầy phát triển mạnh dọc theo bờ sông, cùng nhiều thảm sậy dày và cồn cát vàng.

“Vùng này có những nơi sâu 5 m, nhiều loại cá trê và cá tầm lớn, nhiều loài chim đất ngập được cho là mất tích và chim săn mồi, như đại bàng đuôi trắng”, ông Prots cho biết.

Nước từ đập thủy điện Irpin làm ngập một vùng đất lớn, cản bước tiến của quân đội Nga vào Kyiv. Ảnh: Guardian.

Theo ông Prots, con đập được Liên Xô xây dựng ở sông Irpin và Dnipro đã ảnh hưởng đến hệ sinh thái ở Irpin và phụ lưu, vốn từng phát triển mạnh ở đây. Nhiều khu nhà được xây trên vùng đất ngập cũ cũng gây đe dọa đến môi trường sống của các loài sinh vật.

“Con đập ở Irpin qua từng năm đã làm giảm lưu lượng dòng chảy, khiến tảo phát triển quá mức và giảm oxy trong nước, làm cho các loài cá lớn không thể thở được”, ông nói.

Ông cho biết hệ sinh thái đã bị suy thoái nặng trong nhiều năm, và sẽ mất nhiều thời gian để cải tạo. "Chỉ vì nguồn nước ngập trở lại không có nghĩa đa dạng sinh học sẽ phát triển".