Sách đề tài lịch sử và văn hóa là dòng sách có bề dày truyền thống và đang là thế mạnh của NXB Tổng hợp TP.HCM. Đây là công việc gắn kết những tác giả có uy tín, có khả năng nghiên cứu, viết đều tay để xây dựng mối quan hệ gắn bó, đặt hàng bản thảo và hướng đến khai thác bản quyền theo bộ, theo chủ đề liên tục đối với một hay một số tác giả để đảm bảo nguồn bản thảo.
Xác định sách văn hóa, lịch sử là dòng chính, đeo bám tác giả để có sách tốt
Việc lựa chọn đề tài lịch sử, văn hóa xuất phát từ kế thừa truyền thống và ưu thế dòng sách, nguồn bản thảo và mối quan hệ với các tác giả.
Từ khi thành lập đến nay, sách lịch sử và văn hóa của NXB Tổng hợp TP.HCM luôn chiếm tỷ lệ cao nhất trong tổng số sách được đầu tư xuất bản. Trong 15 năm gần đây, số tựa sách đề tài lịch sử, văn hóa chiếm khoảng 36% so với tổng tựa sách các loại.
Điều này xuất phát từ việc NXB luôn xác định rõ nhiệm vụ của thành phố giao trong việc tuyên truyền, giáo dục; từ đó ý thức tìm kiếm, khai thác nguồn và tổ chức bản thảo sách nghiên cứu về truyền thống lịch sử, văn hóa; gắn với vận dụng vào thực tiễn phong phú của đời sống xã hội, bám sát những sự kiện chính trị quan trọng của cả nước và của thành phố để xuất bản những tác phẩm có giá trị phục vụ nhu cầu nghiên cứu, học tập của nhân dân.
Với mục tiêu khai thác những bản thảo chất lượng, có giá trị và có tính hướng nội dung trọng tâm, NXB chú trọng hai vấn đề: Một là xác định các chủ đề xuất bản; Hai là tìm kiếm tác giả phù hợp.
Về chủ đề, hiện nay NXB đi vào hướng khai thác các mảng đề tài về lịch sử, văn hóa Việt Nam nói chung và lịch sử, văn hóa địa phương nói riêng, tập trung vào chủ đề Nam bộ và Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh. Căn cứ trên chủ đề, NXB lập danh sách các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, thiết lập các kênh liên lạc, kết nối. Từ đó đặt hàng bản thảo hoặc khai thác những sản phẩm đã/ đang được thực hiện của các tác giả này. Quá trình này được NXB từ ban giám đốc, phòng biên tập, tới biên tập viên, cộng tác viên thực hiện lâu dài, kiên trì, đôi khi phải đeo bám.
Với cách làm này, một số sách lịch sử, văn hóa do NXB in đã được hoan nghênh và tìm đọc; có sách nằm trong danh sách được chờ đón của người đọc khi chưa phát hành. Một số sách có chất lượng tốt về nội dung, được đánh giá cao, đạt một số giải đáng khích lệ. Năm 2016, cuốn Hồi ký căn cứ kháng chiến khu Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định được giải Đồng Sách Hay, năm 2017 sách Chế độ Thực dân Pháp trên đất Nam Kỳ(1859 - 1954) của tác giả Nguyễn Đình Tư đạt giải Vàng Sách Hay; Di sản Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh được giải Vàng Sách Đẹp.
Năm 2018 và đầu năm 2019, các tựa: Giáo dục phổ thông miền Nam 1954-1075 do PGS.TS. Ngô Minh Oanh chủ biên, Sài Gòn - Gia Định: Ký ức lịch sử - văn hóa của Huỳnh Ngọc Trảng, Chính sách của các vương triều Việt Nam đối với người Hoa của Huỳnh Ngọc Đáng, Lịch sử các chế độ báo chí ở Việt Nam từ 1954 đến nay (2 tập) của Phan Đăng Thanh - Trương Thị Hòa, Sài Gòn - Chợ Lớn - đời sống xã hội và chính trị qua tư liệu báo chí 1925-1945 của Nguyễn Đức Hiệp… là những cuốn sách ưng ý của NXB và bạn đọc.
Có nhiều đầu sách đã ghi dấu ấn khó quên trong lòng bạn đọc, NXB Tổng hợp TP.HCM có kế hoạch tái bản những đầu sách giá trị với hình thức đẹp hơn để phục vụ nhu cầu bạn đọc như: Bộ Địa chí Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, cuốn Chống xâm lăng của GS. Trần Văn Giàu, Nghìn năm bia miệng của Huỳnh Ngọc Trảng.
Sản phẩm chuyển tải văn hóa tri thức sẽ không bao giờ lỗi thời
Trong 10 năm thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, NXB Tổng hợp TP.HCM có những thuận lợi như được Thường trực Thành ủy, Ban Tuyên giáo Thành ủy, các ban Thành ủy và phòng tham mưu quan tâm định hướng nội dung, hỗ trợ cơ chế để đơn vị thực hiện tốt nhiệm vụ nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách văn hóa, lịch sử trong tình hình mới.
Khi chọn đề tài lịch sử, văn hóa, NXB có niềm tin rằng những sản phẩm chuyển tải kiến thức, tri thức cho con người sẽ không bao giờ cũ kỹ, lỗi thời; những giá trị đích thực tuy không có sức hút kiểu làn sóng, phong trào nhưng sức sống của nó lâu bền và nhân loại vẫn luôn kiếm tìm. Mặt khác, NXB cũng được các tác giả, đối tác xuất bản đặt niềm tin, lựa chọn để công bố tác phẩm ra cộng đồng.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư - một tác giả hợp tác với NXB Tổng hợp TP.HCM
Đội ngũ biên tập viên NXB hiện nay phần lớn có chuyên môn ở dòng sách lịch sử, văn hóa cùng quy trình xuất bản được thực hiện chặt chẽ nên chất lượng thẩm định, biên tập cơ bản được đảm bảo, góp phần quan trọng vào chất lượng sách xuất bản.
Tuy vậy, khi làm sách văn hóa, lịch sử, NXB cũng gặp một số khó khăn. Trước hết, dòng sách này khó hấp dẫn bạn đọc số đông và khó cho biên tập viên xử lý bản thảo. Đôi lúc lằn ranh đúng/ sai, nên/ không nên khi đề cập đến chi tiết lịch sử, khúc quanh văn hóa… cả người viết, người đọc và cái gạch nối giữa người viết và biên tập viên là rất khó phân định rạch ròi.
Điều này buộc mỗi người khi tiếp cận sách đề tài này phải có bản lĩnh chính trị, sự tỉnh táo học thuật, sự cảm thông thời đại để không quy chụp, kết tội nhau.
Thời gian qua, NXB Tổng hợp TP.HCM luôn nhắc nhau cẩn trọng, mạnh dạn trao đổi trong quá trình biên tập, rút kinh nghiệm qua giao ban chuyên môn; đồng thời NXB cũng đã nhận được sự cảnh báo, chia sẻ và hướng dẫn từ Vụ Báo chí, Xuất bản, Cục Xuất bản và cơ quan chủ quản để có được những đầu sách lịch sử, văn hóa được bạn đọc quan tâm.
Cho đến nay, thực trạng văn hóa đọc vẫn còn nhiều điều cần bàn thêm và cơ bản chưa như mong đợi. Chính vì vậy, số lượng in của mỗi đầu sách thường rất hạn chế. Nên chăng cần bổ sung chính sách hỗ trợ phát hành thêm dòng sách đề tài lịch sử, văn hóa (sau khi các tựa sách được xuất bản và được đánh giá chất lượng cao).
Điều đáng báo động hiện nay là sách giả đang tràn ngập thị trường và gây ảnh hưởng rất nhiều đến hoạt động xuất bản. Các dạng thức của sách giả đa dạng, tinh vi, người đọc rất khó xác định. Điều này làm thui chột dần động lực sáng tác của tác giả và làm chùn bước những người làm xuất bản.
