Trẻ chậm nói vì ảnh hưởng của dịch COVID-19

Theo dữ liệu mới nhất từ UNICEF, cứ 7 em thì có ít nhất 1 em trong tổng số trẻ em trên toàn cầu bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các đợt phong tỏa. Hơn 1,6 tỷ trẻ em phải hứng chịu những thiệt hại nhất định về giáo dục. Một nghiên cứu được công bố bởi Hiệp hội Y học thiên Tai và Y tế công cộng đã khảo sát những gia đình bị cách ly vì COIVD-19 có 30% trẻ em hội đủ các tiêu chí của hội chứng rối loạn căng thẳng.

Các rối loạn tâm thần ở trẻ mắc phải do dịch bao gồm chậm nói, rối loạn tăng động giảm chú ý, lo âu, tự kỷ, rối loạn lưỡng cực, rối loạn cư xử, trầm cảm, rối loạn ăn uống, khuyết tật trí tuệ và tâm thần phân liệt.

Ở nước ta qua 4 đợt dịch, nhiều địa phương phải tạm đóng cửa trường học. Trẻ phải giãn cách ở nhà không được đến trường, tiếp xúc với thiết bị điện tử như Ipad, điện thoại, tivi nhiều hơn. Chuyên gia tâm lý Vũ Thị Kim Thêu đang trực tiếp làm việc tại một Trung tâm nghiên cứu tâm lý trẻ em ở Hà Nội cho biết, tại trung tâm, mỗi ngày tiếp nhận khoảng 70 trường hợp tới khám và tư vấn qua điện thoại về rối loạn sức khỏe tâm thần thì có 90% có biểu hiện chậm nói. Độ tuổi trung bình rơi từ 15 tháng – 32 tháng.

Trẻ chậm nói có nhiều nguyên nhân nhưng các thiết bị điện tử có thể liên quan đến nguy cơ chậm nói và ít giao tiếp ở trẻ. Thiết bị điện tử cung cấp thông tin nhanh và thu hút với tất cả mọi người bởi tích hợp cả âm thanh, hình ảnh. Nhưng chúng cũng tồn tại mặt hạn chế đối với trẻ mầm non, nhất là trẻ nhỏ dưới 3 tuổi và trẻ đang học nói. Với trẻ dưới 2 tuổi, não bộ chưa hoàn thiện nhưng thiết bị điện tử lại mang tới một lượng thông tin lớn và không có chọn lọc, não trẻ sẽ không xử lý kịp dẫn tới rối loạn thông tin. Nội dung trên tivi cũng có nhiều dòng ngoại ngữ khác nhau sẽ dẫn tới tình trạng rối loạn ngôn ngữ, chậm nói.

Trẻ sử dụng thiết bị điện tử bị cuốn hút bởi màu sắc, âm thanh sống động dẫn tới giao tiếp mắt suy giảm, ít tương tác mắt với người xung quan khi giao tiếp, phản xạ mắt đờ đẫn, gọi tên ít đáp ứng. Tuy nhiên, nếu âm thanh của điện tử phát ra, trẻ sẽ quay lại ngay. Đây là tình trạng "điếc tâm lý".

Sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều sẽ khiến trẻ không có nhu cầu tương tác với người. Trẻ thu mình, ngại nói, ngại tiếp xúc dẫn tới ngôn ngữ bị chậm. Đồng thời ảnh hưởng trực tiếp tới vấn đề tập trung chú ý của trẻ. Trẻ sẽ dễ bị chán hoặc không muốn chơi các trò chơi khác bởi các trò chơi khác không có sức cuốn hút bằng thiết bị điện tử.

Biểu hiện trẻ chậm nói

Theo chuyên gia Vũ Thị Kim Thêu, trẻ chậm nói sẽ bị hạn chế giao tiếp xã hội, thu mình, không muốn tiếp xúc với thế giới xung quanh dẫn tới trẻ dễ bị cô lập khi đi học, không có bạn bè. Tình trạng này kéo dài sẽ dẫn tới trẻ dễ bị tự kỷ và khi trưởng thành sẽ trở thành trầm cảm. Trẻ chậm nói khi đi học sẽ không tập trung chú ý, gặp vướng mắc trong các môn xã hội bởi tư duy logic ngôn ngữ của trẻ bị hạn chế.

Trẻ chậm nói khi có các biểu hiện: nói không rõ lời, diễn đạt khó khăn, nói nhại lời hoặc nói lắp, nói ngược, nói ngọng. Mức độ phát triển ngôn ngữ của trẻ bị chậm so với cột mốc phát triển. Trẻ tới 2, 3 tuổi mà vẫn chỉ nói được 1 hoặc 2 từ đơn.

Giai đoạn phát triển trẻ chậm nói là giai đoạn từ khi trẻ 2 tới 3 tuổi. Cần quan tâm tới trẻ để phát hiện những biểu hiện bất thường. Ngay từ 4 - 6 tháng bố mẹ đã cần theo sát sự phát triển ngôn ngữ của con bởi lúc này, trẻ bắt đầu "ê, a", thậm chí có những trẻ ở giai đoạn này nói được những từ như "bà, mẹ, ti…". Tuy nhiên đây là âm ngữ chứ không phải ngôn ngữ, tức là đứa trẻ đó nói nhưng không nói lại được theo yêu cầu của người khác.

Nếu con chưa đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ, cha mẹ cần đồng hành giúp con sớm theo kịp các bạn. Cha mẹ cần cho trẻ khám, kiểm tra và tư vấn của chuyên gia để có cần can thiệp ngôn ngữ một cách tích cực, càng sớm càng tốt.

Để hỗ trợ, cải thiện tình trạng chậm nói ở nhà, các bậc cha mẹ cần chú ý:

+ Hạn chế dần sự tiếp xúc của trẻ với thiết bị điện tử

Hạn chế không có nghĩa cắt hoàn toàn và cắt ngay lập tức vì dễ làm trẻ bị sốc tâm lý. Cần giảm từng bước một: giảm về mặt thời lượng cho trẻ xem ti vi, điện thoại; kiểm soát về mặt nội dung xem. Nếu trẻ trước 2 tuổi nên hạn chế tối đa cho trẻ xem ti vi. Không để trẻ xem quảng cáo nhiều vì quảng cáo thường nói rất nhanh trong khi đó, não của trẻ 2, 3 tuổi chưa phát triển nên không thể xử lý kịp thông tin.

Ảnh minh họa

Cha mẹ cố gắng tìm nội dụng có ngôn ngữ tiếng Việt (bài hát, phim hoạt hình lành mạnh có ngôn ngữ tiếng Việt) cho trẻ xem. Trẻ sau 2 tuổi, có thể cho trẻ xem 15-20 phút/ngày với nội dung phù hợp. Quan trọng khi trẻ xem cố gắng có người lớn bên cạnh để giúp trẻ có kênh thông tin 2 chiều. Phụ huynh có thể hỏi các tình huống đang diễn ra trên tivi cũng là một hình thức khuyến khích trẻ tập nói.

+ Tăng cường tương tác với trẻ

Khi đã cắt giảm ti vi, điện thoại cần bù lại bằng cách tương tác với trẻ. Trẻ ở tuổi 2, 3 tuổi cần chơi với đồ vật. Nhiều trẻ khi tới các trung tâm can thiệp, khả năng vận động tinh, cầm nắm đồ vật bị hạn chế, cầm thìa ăn, bút viết không chắc vì trẻ đã quen với việc sử dụng tay miết màn hình cảm ứng.

Việc tương tác với trẻ cần thực hiện nhất quán thời gian, địa điểm, không được chồng chéo nhau. Ví dụ như từng khung giờ nhất định bố làm gì, mẹ làm gì cùng trẻ… Việc này phải làm đúng, đủ và đều chứ không phải làm khi có hứng, thì hiệu quả không thật sự rõ ràng. Phụ huynh ghi chép thấy khi nào con chủ động tương tác thì mới chuyển sang nội dung mới.

+ Chú trọng dinh dưỡng, thay đổi thói quen sinh hoạt xấu

Phụ huynh cần thay đổi những thói quen sinh hoạt xấu như để cho trẻ ăn ngủ không theo thời gian nhất định, ít giao tiếp môi trường bên ngoài, không dám cho trẻ vận động ở môi trường rộng…

Cùng với đó, cha mẹ cần chú ý chế độ dinh dưỡng cho trẻ. Phụ huynh không nên cho trẻ ăn nhiều thực phẩm chiến biến sẵn, bữa ăn của trẻ đảm bảo cân đối các thành phần dinh dưỡng, bổ sung các thực phẩm giúp cho não bộ phát triển. Bởi việc sản xuất ra tiếng nói cũng phản ánh sự phát triển và tương tác giữa não bộ với các cơ quan đích.